گفت‌وگو با محمدرضا ابراهیمیان مسئول هیات مهدیه سیرجان
عزاداری‌ها باید محله‌ای شوند
حسین اطمینان
عزاداری در سیرجان شکل خاص خودش را دارد. همه‌ی هیئت‌ها به مرکز شهر و خانه حاج رشید و خیابان امام خمینی می‌آیند، آنجا زنجیر می‌زنند و عزاداری می‌کنند. این نوع عزاداری آسیب‌های خاص خودش را دارد که قبلا کمتر با آن مواجه بودیم. با پیشرفت سیستم‌های صوتی و افزایش وسعت صوت طبل‌ها و کنار هم قرار گرفتن چند هیئت آلودگی صوتی بوجود می‌آید و به نوعی صدای هیچ کدام از نوحه‌خوان‌ها واضح به گوش نمی‌رسد. پایین بودن کیفیت سیستم صوتی و ادوات موسیقی هم یکی دیگر از مشکلات عزاداری در سیرجان است. در سیرجان بیش از 140 هیئت مجوز گرفته‌اند و حدود60 هیئت در روزهای عزاداری به مرکز شهر می‌آیند و در خوشبینانه‌ترین حالت هم این تعداد نوحه‌خوان خوش صدا در سیرجان وجود ندارد. همه‌ی این موارد دست به دست هم داده تا کیفیت عزاداری سیرجان علیرغم افزایش کمی هیئت‌ها کاهش داشته باشد. این موارد باعث شد تا با محمدرضا ابراهیمیان مسئول مهدیه سیرجان به گفت‌وگو بنشینیم. پدرش بانی مهدیه سیرجان بوده و خودش هم راه پدر را ادامه داده است، موضوعی که در خیلی از هیئت‌های عزاداری رعایت نشده و حالا هیئت‌ها از رونق افتاده‌اند. محمدرضا ابراهیمیان علاوه بر مسئولیت در مهدیه سیرجان عضو شورای هیئت‌های مذهبی سیرجان هم هست. این شورا تاکنون پنج دوره تشکیل شده و وی سه دوره عضو این شورا بوده است.
تعداد هیئت‌های عزاداری در سیرجان چند تاست؟
آنهایی که در شهر و روستا مجوز گرفته‌اند حدود 270 هیئت هستند. در شهر بیش از 140 هیئت داریم که مجوز گرفته‌اند ولی حدود 60 هیئت فعال هستند و در عزاداری محرم در شهر حرکت می‌کنند.
آیا سیرجان گنجایش این تعداد هیئت را دارد؟
نه ندارد. همین امسال دیدیم در بعضی مناطق شهر دو، سه تا هیئت با هم شده بودند. یک مدت هر کسی می‌آمد و می‌خواست هیئت تاسیس کند مجوز می‌دادند و می‌رفت هیئت تاسیس می‌کرد. اما الان چندین سال است شورای هیئت‌های مذهبی تشکیل شده و جلو این کار گرفته می‌شود.
شما هم یکی از اعضای این شورا هستید.
بله. در این شورا بررسی می‌کنند که این محله ظرفیت هیئت جدید دارد یه نه. مثلا از نظر فاصله که دو هیئت نزدیک هم نباشند. اما در چند سال اخیر و زمانی که ما در شورا بودیم یک هیئت هم اضافه نکردیم. اگر هیئتی هم اضافه کرده‌ایم از بانی تعهد محضری گرفتیم که بقیه سال و برای شهادت‌های دیگر اهل‌بیت هم عزاداری کنند و چند روز محرم در خیابان‌های شلوغ نیایند. موردی که وجود دارد این است از زمانی که من بچه بودم عزاداری در همین کوچه حاج رشید و خیابان امام و خانه آسیدجواد بود. الان هم همین مسیر است. این مسیر گنجایش ده هیئت را دارد.
فکر می‌کنم این موضوع و افزایش تعداد هیئت‌ها بر روی آئین عزاداری سیرجان هم تاثیر گذاشته. قبلا کمتر از 10 هیئت بود و هر کدام نوع عزاداری خاص خودشان را داشتند. مثلا کاوران ابولفضل تک ضرب می‌زد و یا هیئت علی اصغر دو زنجیره بود به نظر میرسد افزایش تعداد هیئت‌ها دارد به هویت عزاداری سیرجان آسیب می‌زند.
بله درست است. الان هیئت‌های اول تا سوم که کاروان حسینی و محمدیه و ابولفضل (ع) هستند هنوز به سبک خودشان یک ضرب زنجیر می‌زنند. اما الان سیستم‌های صوتی عوض شده، نوع عزاداری‌ها تغییر کرده و جوان پسند شده است. هیئت‌های قدیمی روال خودشان را دارند مثلا هیئت علی‌اکبر هنوز سه ضرب است. ولی از هیئت علی اصغر به بعد اکثر هیئت‌ها دو زنجیره شده‌اند. هیئت خود ما هم دوزنجیره شده است. وقتی من به عنوان بانی هیئت می‌بینم جوان‌ها این موضوع را می‌خواهند و اگر من این کار را نکنم ممکن است بروند هیئت دیگر خب ما هم می‌پذیریم. وقتی خودشان زنجیر می‌خرند ما باید آنها را جذب کنیم نه دافعه داشته باشیم. سیستم مهدیه این است که جذب کنیم ولی این جذب به هر قیمتی نیست.
یک موضوعی اینکه اختلاف و یا دلخوری برخی در هیئت‌ها باعث افزایش تعداد آنها شده است. این افزایش در ده پانزده سال اخیر افتاده. مثلا یک نفر در هیئت به چالش می‌خورد و خودش یک هیئت تاسیس می‌کند. اگر عزاداری جنبه آئینی دارد و نمایشی نیست نباید چنین اتفاقی رخ دهد.
واقعا همین است. تعداد هیئت‌ها افزایش داشته اما اخلاص مثل قدیم نیست. ایرادی که در ده سال گذشته در کار وجود دارد همین بوده که مثلا پسر از پدر قهر کرده و می‌خواسته هیئت بزند. در کار هیئتی همه باید بخاطر آقا امام حسین بیایند. این کار درآمدی ندارد. به عنوان مثال چندین سال قبل پنج، شش هیئت از هیئت ما جدا شدند. ولی الان بعضیهاشان رو به تعطیلی‌اند. الان که هزینه‌ها بالا هستند هیئت‌داری خیلی سخت است. به این دلیل نمی‌توانند ادامه دهند یا اینکه پدر می‌تواند هیئت را سرپا نگه دارد اما پسرها ادامه نمی‌دهند. موضوع دیگر اینکه سر پا ماندن نیاز به شفافیت دارد. مردم قاضی‌های خوبی هستند. این که پول کجا و درست هزینه شود. هزینه بدون برنامه نباشد. مثلا حتی یک دیوار را باید درست بسازند که بعدا دوباره نخواهند خرابش کنند. مردم همه اینها را می‌بینند. پول مردم است. نذری که مردم با یک نیت می‌آورند باید همانجا هزینه کنند. اگر به این صورت باشد هیئت‌هایی به جا می‌مانند که مردمی هستند.
خودتان موافق نیستید به جای افزایش تعداد هیئت‌ها، افراد کار گروهی کنند و هیئت‌های منسجم‌تر و با کیفیت‌تری بوجود بیاید؟
چرا باید همین شود. اگر ما بتوانیم جوان‌ها را جذب کنیم و به آنها احترام بگذاریم همه چیز درست می‌شود. من وقتی دیدم چند هیئت از مهدیه جدا شده است به این موضوع فکر کردم و چندین سال است که نگذاشته‌ام چنین اتفاقی بیافتد. باید به جوان‌ها احترام بگذاریم. اگر جوان‌ها در مهدیه نباشند ما نمی‌توانیم کاری کنیم. زحمت عمده مهدیه دست جوان‌هاست. هر چه تعداد بیشتر باشد کار بهتر انجام می‌شود. ما اگر احترام نمی‌گذاشتیم آنها هم می‌رفتند. حفظ نیروهای هیئت خیلی مهم است.
شما عضو شورای هیئت‌های مذهبی هستید این شورا چند دوره برگزار شده است؟
شورا پنج دوره چهار ساله است که تشکیل می‌شود و من سه دوره است که در آن حضور دارم.
شورا برای اینکه هیئت‌ها چند پاره نشوند چه برنامه‌ای دارد؟
هر هیئتی که بخواهد مجوز بگیرد باید به سازمان تبلیغات مراجعه کند. سیاستی که سازمان تبلیغات دارد این است که این مجوز را به شورا واگذار کرده است. ما هفت نفر هستیم. این دوره و دوره قبل ما نگذاشتیم هیئتی تاسیس شود که فقط برای این سه روز عزاداری کند.
فکر نمی‌کنید هیئت‌هایی که در همین سه روز فعال می‌شوند و بقیه سال فعالیتی ندارند نمایشی هستند؟
واقعا همین است. از آنها خواستیم که در هیئت‌های دیگر بروند و با آنها کار کنند. مهم این است منیت از بین برود. مردم احترامی به ما می‌گذارد بخاطر امام حسین (ع) است. باید جذب صورت بگیرد. بعضی از هیئت‌ها سبک‌تر شده‌اند. هیئت داشتیم که قبلا چهار روز بیرون می‌آمد امسال فقط تاسوعا و عاشورا به سختی بیرون آمد.
با توجه به افزایش تعداد هیئت‌ها چرا عزاداری محله‌ای نمی‌شود؟
ما در شورا به این موضوع فکر کرده‌ایم و چندین جلسه برای کشیدن کروکی داشته‌ایم. اما موضوع مهم این است که بانیان هیئت‌ها زیر بار محله‌ای شدن نمی‌روند.
همه هیئت‌ها به همین مسیرهای اصلی یعنی مرکز شهر می‌آیند؟
تقریبا اکثر آنها می‌آیند. ما دو مسیر تعیین کرده‌ایم. مسیر شماره یک خانه حاج رشید و بعد هم خیابان امام مسیر شماره دو خیابان امام به طرف حسینیه امام خمینی.
با محله‌ای شدن عزاداری موافقید؟
بله. شورا هم دوست دارد. ولی بعضی از بانی‌ها موافق نیستند. باید بانی‌ها به این نتیجه برسند که این موضوع به نفعشان است. مثلا چهار منطقه را مشخص کنیم: امام زاده احمد، حسینه امام خمینی، خانه حاج رشید و جلو مهدیه. همان روش خودمان را هم داشته باشیم و همان جور عزاداری کنیم و هیئت‌ها بیایند و حرکت کنند و در این محل‌ها عزاداری کنند. از یک طرف هم بتوانیم یک روز عزاداری متمرکز راه بایندازیم، مثل بم. الان خیلی کسانی داریم که دوست دارند این کار را بکنند ولی خیلی از بانی‌ها موافق نیستند. بعضی از دوستان ما تصور می‌کنند که خانه حاج رشید خانه امام حسین است و دلشان می‌خواهد آنجا عزاداری کنند. الان هیئت ما چند سال است که داخل خانه حاج رشید نمی‌رود. از جلو خانه عبور می‌کنیم بدلیل ازدحام به خانه احترام می‌گذاریم و می‌رویم. این خانه برای زمانی بود که سیرجان چهار، پنج هیئت داشت و یک هیئت زیر چادر جایشان می‌شد اما الان هیئت نمی‌تواند برود زیر چادر خانه حاج رشید. یا سیستم‌های صوتی را نمی‌توانند به راحتی داخل ببرند. زنجیر زنها به سختی رد می‌شوند. ما هم دوست داریم برویم ولی سخت است.
آیا این شورا فقط روی مسایل کلی هیئت‌ها کار می‌کند. مثلا روی کیفیت کار نوحه خوان‌ها، استفاده از سیستم صوتی مناسب و ... نظارتی ندارند؟ به گفته شما ما شصت هیئت در سیرجان داریم که به مرکز شهر می‌آیند اما ما در کل استان هم پنجاه نوحه‌خوان درجه یک نداریم. این موضوع باعث کاهش کیفیت عزاداری نمی‌شود؟
سازمان تبلیغات علاوه بر شورای هیئت‌های مذهبی کانون مداحان هم دارد که به این مسائل رسیدگی می‌کند. اعضای کانون از بین خود مداحان انتخاب شده و رئیس دارند و جدا است. اما چیزی که من می‌توانم بگویم این است که انصافا مداحان سیرجانی خوب هستند و همراه مداحان کشوری پیشرفت می‌کنند. آقای کافی که در سیرجان بودند می‌گفتند مداحان شما از مداحان کشوری کم ندارند.اما نوحه خوان در برخی از هیئت‌ها فقط در همین سه، چهار روز کار می‌کند. برخی نوحه‌های تقلیدی و تکراری می‌خوانند.
اما به اندازه این تعداد هیئت، نوحه‌خوان خوش‌صدا نداریم؟
بلی واقعا همین است. قبول دارم به تعداد هیئت‌ها ما نوحه‌خوان و مداح خوب و حرفه‌ای نداریم آنهایی که حرفه‌ای هستند در همان هیئت‌های قدیمی نوحه می‌خوانند. اگر این تمرکز انجام شود و ده تا هیئت باشد خیلی خوب بود. اگر عزاداری هم متمرکز باشد خیلی زیبا می‌شود. طبق همان سنت قدیمی خودمان باید عزاداری محله‌ای شود. مثلا امسال در خیابان ابوریحان و پرسی‌گاز چند هیئت با هم شدند و همانجا عزاداری کردند این موضوع باید در کل شهر جا بیافتد. کم‌کم هیئت‌ها به هم بپیوندند تا عزاداری زیبا شود. امکانات هیئت‌ها هم بیشتر می‌شود.
به نظر میرسد افزایش تعداد هیئت‌ها روی کیفیت تجهیزات هم اثر دارد مثلا طبل‌ها خوش صدا نیستند و یا سیستم صوتی کیفیت پایینی دارد.
بله کاملا درست است. برای یک هیئت خوب سیم میکروفن هم اثر دارد. اگر خوب نباشد صدا را خراب می‌کند. مثلا فضای باز سیستم صوت خاص می‌خواهد. چند هیئت در سیرجان توانایی خرید این نوع سیستم را دارند؟ یک طبل با کیفیت بالای چند میلیون تومان است، باند خوب 20 میلیون تومان است. وضع مالی مردم هم خراب است. شاید خیلی‌ها نذر که می‌کنند راضی نباشند چنین سیستم صوتی خریداری شود.
شما در شورا به بانیان هیئت‌ها گوشزد نمی‌کنید که اگر چند هیئت کنار هم می‌رسند صدای بلندگو را کم کنند؟
قبلا هیئت‌ها احترام می‌گذاشتند مثلا سه هیئت به هم می‌رسیدند دو تا سیستم‌های صوتی را خاموش می‌کردند و با یک هیئت زنجیر می‌زدند. اما متاسفانه الان برخی هیئت‌ها که بهم میرسد سیستم صوتی را بلند هم می‌کنند.
برای این موارد جلسه نگذاشته‌اید و کاری نمی‌خواهید بکنید؟
جلسه گذاشته‌ایم همه این موارد را گفته‌ایم. ما هر فصل بانیان هیئت‌ها ر ا جمع می‌کنیم و خیلی از مسایل را با آنها در میان می‌گذاریم. اما برخی از بانی‌ها هم خیلی نمی‌توانند دخالت کنند. مثلا بانی آخر هیئت است و اول هیئت یک اتفاقی می‌افتد. اما خیلی از هیئت‌ها این مسایل را رعایت می‌کنند.
امسال شاهد افزایش علم‌های بی‌کیفیت و بزرگ در عزاداری بودیم. چرا با این علم‌ها برخوردی صورت نمی‌گیرد؟
ما با آنها مخالفیم. ما اگر در مهدیه با علم مخالفت نمی‌کردیم تا الان 20 علم داشتیم. هر چهار، پنج نفر جوان می‌خواهند یک علم بخرند. قیمت یک علم بیشتر از 60 میلیون تومان است خب همه نمی‌توانند چنین علمی بخرند و مجبورند علم ارزان بخرند. این گونه نباید باشد که بروند یک علم بزرگ بخرند که روی گاری حمل کنند و کسی که بلندش می‌کند کمر درد بگیرد، علم باید کوچیک باشد. به دلیل قیمت بالا کیفیت هم پایین آمده مثلا قبلا علم از نقره بود و حالا شده آهن خالی. یک پر علم دویست، سیصد هزار تومان است خب نمی‌توانند بخرند و مجبورند چیزهای دیگری بگیرند. ما در شورا هدف‌مان این است که این موضوع‌ها را ساماندهی کنیم ولی بانیان هیئت‌ها باید همکاری کنند.
امیدوار هستید که عزاداری در سیرجان شکل قدیمش را به خود بگیرد؟
بله خیلی امیدواریم. قطعا این طور می‌شود. ما که پیگیر هستیم. این مواردی که شما گفتید را ما دیده‌ایم و نظر افراد شورا هم همین است. ما در شورا عزاداری سال قبل را آسیب‌شناسی می‌کنیم و سعی داریم برای سال‌های بعد این آسیب‌ها را رفع کنیم.