گزارش پاسارگاد از آلایندگی کارگاه‌های تولید آهک در شهرک صنعتی یک سیرجان
بازار شام
- پاسارگاد
«بازار شام است اینجا». این توصیف رییس محیط‌زیست از وضعیت شهرک صنعتی شماره یک است. توصیفی که مردم و برخی از صاحبان صنایع در شهرک صنعتی آن را قبول دارند و معتقدند«در اینجا هرکس هرکار دلش بخواهد می‌کند. اصلا مدیریتی وجود ندارد. به مسئولان هم بارها مراجعه کردیم اما جوابی نمی‌دهند، دیگر نمی‌دانیم چه باید بکنیم» آن‌ها از شهرک صنعتی به عنوان «آشفته‌بازار» یاد می‌کنند. آشفته بازاری که حالا وجود 5-6 واحد تولید آهک با تولید آلایندگی شرایطش را بدتر هم کرده است. شرایطی که باعث شده یا کارو کاسبی بعضی‌ها تعطیل شود یا افرادی که قصد سرمایه‌گذاری داشتند منصرف شوند.
- انگار اینجا صاحب ندارد
برای مشاهده وضعیت شهرک صنعتی شماره یک راهی انتهای بلوار عباسپور می‌شویم. شهرکی با 450 واحد صنعتی  در کنار شهرک مسکونی نصر. آلایندگی برخی از واحدهای تولید آهک باعث اعتراض مردم و تعدادی از صاحبان صنایع شده است. به گفته مدیر شهرک‌های صنعتی 6 واحد تولید آهک در شهرک صنعتی شماره یک وجود دارد. با پرس‌جو واحدها را پیدا می‌کنیم. یک استوانه بلند با یک نوار نقاله در حال کار کردن است. بادی نمی‌وزد اما در کنار کارگرانی که در حال خالی کردن آهک هستند گرد و غبار زیادی ایجاد شده است آنقدر که در فاصله چندمتری آن زمین  سفید شده است، علاوه بر محیط کارخانه آهک، سقف تمام کارگاه‌هایی که اطراف آن هستند سفید است. یکی از صاحبان صنایع داخل کارگاهش را نشان می‌دهد تمام وسایل کارگاه پر از خاک است. او با بیان اینکه وضعیت شهرک صنعتی وحشتناک است، گفت:« یکی از از تولیدکنندگان مواد غذایی اینجا به واسطه یک کارگاه‌ تولید آهک که روبه‌رویش بود مجبور شد ملک و املاکش را بفروشد چون بار میکروبی محصولاتش بالا بود». او با انگشت به زمین اطراف کارگاه آهک اشاره کرد وگفت:«نگاه کنید زمین اطراف کلا سفید است. یک کوچولو که باد می‌وزد وضعیت غیرقابل تحمل می‌شود. تازه الان بادی نمی‌وزد این است وضعیت اطراف». او با اشاره به اینکه آدم‌های زیادی در شهرک زندگی و یا کار می‌کنند گفت:« این‌ها دارند مرتب نفس می‌کشند این باعث می‌شود در آینده موجی از بیماری به وجود بیاید. این پایین هم سه چهار تا کارخانه مواد غذایی است. این گرد و غبار روی مواد غذایی می‌نشیند و باعث بیماری می‌شود. من نمی‌دانم اداره بهداشت چرا سکوت کرده است». یکی دیگر از کسبه گفت:«ما بارها به همه ارگان‌های مسئول مراجعه کردیم اصلا جوابی به ما نمی‌دهند می‌گویند ما به این افراد پروانه بهره‌برداری ندادیم. بحث ما این است این افراد چه جوری بدون مجوز کار می‌کنند. شما یک سوپرمارکت بخواهید در یک روستا بزنید یقه‌تان را می‌گیرند که چرا جواز ندارید.حال در شهرک صنعتی  افراد این همه آلایندگی ایجاد می‌کنند هیچ‌کس هم جلویشان را نمی‌گیرد. آن هم کاری که باید خارج از شهر انجام شود».
- هر روز 200 تریلی گل‌گهر از چاه شهرک صنعتی آب بار می‌زنند
یکی دیگر از صاحبان صنایع معتقد است مشکل دیگر شهرک کمبود آب است؛« دبی آب شهرک صنعتی پایین آمده است. چاهی که شهرک صنعتی دارد در جوارش چاه آب دیگری وجود دارد که تریلی‌های گل‌گهر دارند آب بار می‌زنند و می‌روند. از صبح تا شب 200 تریلی آب بار می‌زند و همین باعث شده دبی آب پایین بیاید. این چاه اگر خشک شود واحدهای صنعتی تعطیل می‌شوند،  آن وقت چه کسی باید تاوانش را پس بدهد، آن هم  واحدهای صنعتی که وام گرفتند، قسط دارند، بدهی دارند». او زیر لب می‌گوید:«شهرک صنعتی خیلی بی سرو سامان است. به نظر من تمام مشکلات ما به خاطر عدم مطالبه‌گر بودن مردم است». او با بیان اینکه حدود 450 واحد صنعتی در شهرک صنعتی وجود دارد، گفت:«در میان این واحدهای صنعتی یک تعداد واحد بازیافت زباله وجود دارد که به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند. مثلا این واحد سنگبری را می‌بینید افغانی بدون مجوز آمده ضایعات ریخته است. 8 واحد تولید ضایعات در شهرک وجود دارد که به دلیل سود بالا روز به روز تعدادشان بیشتر می‌شود. افغانی سراغ دارم در این شهرک ملکی در حدود  2 -3 میلیارد خریده است. متاسفانه شهرک صنعتی شده جولانگاه افرادی که به صورت غیرقانونی کار می‌کنند. انگار اینجا صاحب ندارد».
- صنایع آلاینده چهار طرف شهرک را محاصره کرده‌اند
یکی دیگر از صاحبان صنایع با اشاره به واحد تولید دستمال‌کاغذی گفت:«این واحد به دلیل وجود واحد کانیار در مقابل کارخانه‌اش واقعا اذیت شده است» او افزود:«من صحبتم سر این است آیا این واحدهای تولید آهک خارج از قانون کار انجام می‌دهند یا در چهارچوب قانون. اگر در چهارچوب قانون است باید افرادی را مجازات کنند که قانون را رعایت نکردند و باعث به وجود آمدن این مشکلات شده‌اند». او با بیان اینکه به دلیل آلایندگی زیاد کارگاه‌های تولید آهک تمام فضای‌سبز شهرک از بین رفته است.گفت:«چندوقت پیش یک تولیدکننده از یزد برای سرمایه‌گذاری اینجا آمد، قرار بود سوله بسازد. 30-40 نفر نیرو بگیرد اما زمانی این وضعیت را دید منصرف شد». او گفت:«دقیقا هر چهار طرف شهرک را صنایع آلاینده محاصره کرده‌‌اند. حداقل یک راسته خیابان شهرک را به این صنایع اختصاص می‌دادند نه اینکه در کل شهرک پخش باشند».
- تمام کارگاه‌های آهک در این شهرک پرونده قضایی دارند
رییس محیط‌زیست سیرجان با بیان اینکه ما در جریان تمام جزییات این شهرک‌ هستیم، گفت:« تقریبا تمام واحدهای تولید آهک در این شهرک به خاطر آلاینده بودن‌شان پرونده قضایی دارند. ولی در هر صورت ضوابط استقرار را دارند. یعنی این‌ها رده شش صنایع هستند که می‌توانند در شهرک‌های صنعتی احداث شوند. یعنی از نظر قانونی احداث‌شان مشکلی ندارد ولی این شهرک‌ها باید زون‌بندی شوند مثلا تولید مواد غذایی در یک زون قرار داشته باشند، کانیای غیرفلزی در یک زون دیگر» محمود علیرضایی گفت:«شهرکی که تعریف  و طرح ارزیابی‌اش مصوب می‌شود باید زون‌بندی را رعایت کرده باشد ولی متاسفانه شهرک‌صنعتی شماره یک مثل بازار شام است و هیچ زون‌بندی ندارد. البته ما در ضوابط‌مان نداریم که فاصله کارخانه اهک مثلا  با تولید میلگرد چقدر باشد. ولی این شهرک زمانی احداث شده در حریم شهر بوده و نمی‌بایست با احداث آن موافقت کنند. درثانی می‌بایست در این شهرک فقط رده‌های اول تا سوم صنایع پیش‌بینی شود و صنایع رده بالا را اصلا نمی‌بایست در شهرک صنعتی مصوب کنند». او با تاکید بر اینکه یکی از مشکلات عمده شهرک صنعتی شماره یک بحث آهک‌هاست، گفت:« علاوه بر آن مشکل دیگری که وجود دارد بحث خرید و فروش است. واحدهای ایجاد شده تحت هر عنوانی که مجوز گرفتند باید با همان عنوان خرید و فروش شوند. به عنوان مثال انباری با کاربری صنعتی به انبار  موادغذایی اجاره می‌دهیم و همین طور یک بی‌نظمی ایجاد می‌شود. ما مورد داشتیم تولید سنگ بوده اما چون سنگ بازاری نداشته آمدند چیز دیگری تولید می‌کنند که این خلاف قانون است و  الان پرونده‌شان در دادگاه است. یا مثلا افاغنه‌ای که واحدهای صنعتی را  برای بازیافت اجاره می‌کنند». از نظر علیرضایی شهرک صنعتی باید خودش این موضوع را مدیریت کند؛« ما نمی‌خواهیم تقصیر را گردن کسی بیاندازیم ولی می‌گوییم حداقل‌ها را رعایت کنند. ما الان نمی‌توانیم با ادامه فعالیت یک واحد صنعتی مخالفت کنیم چون به هر صورت با فعالیت آن در سالیان دور موافقت شده است. ولی من جدیدا با احداث صنایع آلاینده مخالفت می‌کنم چون باید ساماندهی شوند». به گفته او باید برنامه‌ریزی شود تا واحدهای بزرگ در شهرک صنعتی کوچک احداث نشوند. چون واقعا چنین واحدهایی برای واحدهای کوچک اطراف‌شان دردسر شده‌اند». او گفت:«ما سه واحد تولید آهک به دادگاه معرفی کردیم خیلی هم تلاش شد که این‌ها به دادگاه معرفی نشوند اما این‌ها شاکی خصوصی دارند». او معتقد است تنها راهکار این است که؛«اولا قاضی رای به اصلاح سیستم‌شان دهد. از این به بعد هیچ نوع واحدی تولید آلاینده هوا آنجا احداث نشود. و نکته بعدی اینکه طرح اولیه‌ای که به عنوان شهرک صنعتی مصوب شده است باید بازنگری شود و من این موضوع را به اداره کل پیشنهاد دادم».
- اگر به اشتباه در سال‌های قبل مجوز دادند مقصر محیط‌زیست است
سعید رشیدی مدیر شهرک صنعتی با بیان اینکه در حال حاضر 6 واحد تولید آهک در شهرک صنعتی وجود دارد، گفت:«همه این‌ها مجوز دارند، اصلا تا مجوز نگیرند ما نمی‌توانیم به آن‌ها زمین بدهیم. البته مرجع صادرکننده جواز اداره صنعت و معدن است». او با دفاع از اداره صنعت و معدن گفت:«آن‌ها نیز برای صدور مجوز برای اینکه مشکلی نباشد از محیط‌زیست استعلام می‌گیرند، و بعد مجوز صادر می‌کنند.  ما هم موظفیم روی جوازی که صادر شده زمین بدهیم». او معتقد است اگر به اشتباه در سال‌های قبل مجوز دادند مقصر محیط‌زیست است؛«به همین دلیل هم محیط‌زیست از واحدهای تولید آهک شکایت کرده و الان دادگاه دارند». او ادامه داد؛«واقعا این واحدها آلایندگی دارند و ما خودمان به شخصه از دست این واحدها اذیت می‌شویم. ولی نمی‌توانیم این واحدها را تعطیل کنیم چون مرجع صادرکننده مجوز اداره دیگر بوده است». رشیدی در مورد رعات نکردن زون‌بندی گفت:«طرح قدیم شهرک صنعتی مربوط به سال 62 است. که اصلا زون‌بندی نبوده است. آن زمان زمین‌ها را همین‌جوری داده‌اند البته محیط‌زیست خودش می‌توانسته بر اساس نزدیک بودنشان به منازل مسکونی  مجوز ندهد. روزی که کارشناس شان برای بازدید آمده چشم‌هایشان که ضعیف نبوده است، می‌بایست بگوید اینجا کنار مواد غذایی است کارگاه تولید آهک احداث نکنید؟ در مورد بحث اجاره هم اگر مجوزی می‌دهیم در همان زون مجوز داده می‌شود. در حال حاضر شهرک صنعتی شماره 2 چون کامل دست خودمان است بحث زون‌بندی کامل رعایت شده است. اما فاز 1 میراث نامیمونی است که به ما رسیده است».
او در مورد فعالیت واحدهای بازیافت در شهرک صنعتی شماره یک، گفت: «اکثر این‌ها به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند خودمان هم با آن‌ها مشکل داریم به شرکت خدماتی شهرک صنعتی هم گفتیم آب‌شان را قطع و جلوی‌شان را سد کنند تا یک فکری برای‌شان شود. پیگیر هستیم این واحدها را تعطیل کنیم.»
سعید رشیدی با تاکید بر اینکه در شهرک صنعتی شماره یک اصلا زمین نداریم،گفت:«برای اجاره هم دیگر در شهرک مجوز نمی‌دهیم. حتی اگر اداره صنعت و معدن هم جواب دهد ما اجازه نمی‌دهیم». او در جواب اینکه مسئولیت مقابله با آلایندگی واحدهای صنعتی با کیست، گفت:« اداره محیط‌زیست. الان دارد دادگاه‌شان را پیگیری می‌کند. حکم دادگاه‌شان بیاید بلاخره باید تعیین تکلیف شوند و از این وضعیت در بیایند».
- صنعت و معدن بدون استعلام از محیط‌زیست مجوز نمی‌دهد
محمدرضا خواجویی رییس اداره صنعت و معدن با خنده می‌گوید آقای رشیدی توپ را در زمین اداره صنعت و معدن انداخته است، گفت؛«در بحث صدور مجوزها چه صدور جواز تاسیس و چه صدور پروانه بهره‌برداری باید حتما از اداره محیط‌زیست استعلام گرفته شود. یعنی ما بدون استعلام محیط‌زیست پروانه بهره‌برداری به واحد نمی‌دهیم. محیط‌زیست هم می‌آید کل مراحل را کنترل و نظارت می‌کند و بعد جواب استعلام را می‌دهد» او با بیان اینکه ما بر اساس استعلام محیط‌زیست مجوز می‌دهیم، گفت:« اگر محیط‌زیست موافقت نکند تحت هیچ شرایطی به هیچ واحد اجازه فعالیت نمی‌دهیم. من حتی به همکارانم هم گفتم در صدور جواز تاسیس و پروانه بهره برداری حتما نظر مساعد محیط‌زیست را بگیرند. الحمدالله در سیرجان ارتباط خوبی بین اداره صنعت و معدن و محیط‌زیست است. و بنده هم به عنوان متولی صنعت و معدن اعتقاد دارم زمانی یک طرح صنعتی خوب است که محیط‌زیست‌مان را خراب نکنیم». او گفت:«اینکه این واحدها با وجود آلایندگی دارند کار می‌کنند باید از طریق محیط‌زیست پیگیری و برخورد شود» از نظر او اداره صنعت و معدن فقط مسئول و متولی صدور مجوز است و واگذاری زمین از طریق شهرک‌های صنعتی سیرجان انجام می‌شود، گفت:« آن‌ها باید زون‌بندی را رعایت کنند یعنی زون مواد غذایی جدا باشد، ذون مواد شیمیایی جدا باشد. این جز وظایف شهرک‌های صنعتی است. و اگر این واحدها را جایی قرار دادند که درکنارش مواد غذایی است باید از مدیر شهرک صنعتی بپرسید چرا رعایت نشده است». او گفت:«در حال حاضر در شهرک صنعتی شماره یک زمین نداریم اما بعضی اوقات افرادی که در مکان‌های استیجاری می‌خواهند فعالیتی را شروع کنند به آن‌ها مجوز می‌دهیم. برای چنین مواردی هم استعلامی از شهرک‌های صنعتی و محیط‌زیست می‌گیریم اگر گفتند از نظر ما بلامانع است مجوز صادر می‌شود».
مگر می‌شود صنعت باشد و آلایندگی نداشته باشد
دکتر موقری رییس مرکز بهداشت با حمایت از کارگاه‌های تولید آهک در شهرک صنعتی گفت:«آلایندگی در صنعت چیزی هست که وجود دارد. مگر می‌شود صنعت باشد و آلایندگی نداشته باشد. و همه افراد در شهرک با مجوز دارند کار می‌کنند. اینکه طرف می‌آید می‌گوید اینجا مواد غذایی تولید می‌شودو کارگاه آهک آلایندگی ایجاد می‌کند این می‌خواهد کاری کند که این کارخانه‌ها بسته شوند». او گفت:« به هرحال شهرک صنعتی محل سکونت نیست. کسی که آنجا به عنوان نگهبان با خانواده‌اش زندگی می‌کند مسلم است اذیت می‌شود». او با اشاره به اینکه موضوع آلایندگی با محیط‌زیست است، گفت:« اگر بگوییم این‌ها آلایندگی ندارند حرف بی‌ربطی است. همین که یک دستگاه روشن می‌شود آلایندگی دارد. اما اینکه می‌گویند در آنجا گرد وخاک تولید می‌شود، مواد غذایی که بیرون تولید نمی‌شود که گرد و خاک روی‌شان بنشیند».
او در جواب این سوال به صورت صریح بفرمایید از نظر مرکز بهداشت این واحدها مشکل بهداشتی دارند یا نه،گفت:« نه چه مشکل بهداشتی ایجاد می‌کنند. الان شما بروید کارخانه سیمان کرمان را ببینید که چقد آلایندگی دارد، تمام استان در عذابند. این‌ها آلاینده‌های فیزیکی هستند و خیلی راحت با فیلتر قابل حل است». او گفت: «شهرک صنعتی مشکلش این است یک عده‌ای آمدند آنجا ساکن شدند تعدادشان هم روزبه روز دارد بیشتر می‌شود. به نظر من این‌ها نباید آنجا باشند».
به نظر می‌رسد این معضل هم همانند سایر معضلات محیط‌زیستی مسئول پیگیری ندارد و مسئولان برای شانه خالی کردن توپ را در زمین یکدیگر می‌اندازند. بی‌آنکه فکری اساسی برای حل معضل آلایندگی کارگاه‌های آهک در شهرک صنعتی شماره یک کنند. براستی چه کسی مسئول حل این معضل است؟