آشنایی با «تقویم جلالی» یادگار خیام
- شهسوار صادقی
بر چهره گل، نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دل افروز خوش است
از دی که گذشت هرچه گویی، خوش نیست
خوش باش وز دی مگو که امروز خوش است (عمر خیام)
تقسیم و تنظیم زمان از نیازهای اساسی بشر است وگاهشمارها و تقویم‌های مختلف ملت‌ها در پاسخ به همین نیاز بنیادین به وجود آمده‌اند. تاریخ نشان می‌دهد ایرانیان نسبت به وقت وگذر زمان از دقت و هوشمندی و حسن انتخاب خوب و خاص برخوردارند. تشخیص شب یلدا به عنوان بلندترین شب سال در دوهزار و پانصد سال قبل نشان از دقت و هوشمندی کم‌نظیر این ملت در وقت‌شناسی دارد. این‌که در آن زمان چگونه به این تشخیص دقیق رسیده‌اند، جای بحث نیست. مهم این است امروزه با ابزارهای دقیق این تشخیص و دقت تایید شده و موجب مباهات است.
در پیوند با موضوع زمان‌شناسی و متناسب با ایام فرارسیدن نوروز و قدردانی از دانشمندانی که در این زمینه نبوغ به خرج داده‌اند لازم است بدانیم در سال 471 هجری‌قمری به دستور سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی یک گروه هفت‌نفره از دانشمندان به ریاست حکیم عمر خیام، ریاضی‌دان و شاعر نام‌آشنای ایران مامور شدند تقویمی تدوین کنند که بر اساس آن نوروز ثابت و همواره منطبق بر اعتدال باشد. این گروه پس از تحقیق و تلاش بسیار این کار را به صورت دقیق انجام دادند و حاصل کار منجر به تدوین «تقویم جلالی» شد که وجه تسمیه‌اش را از سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی گرفته که بانی و به قول امروزی‌ها اسپانسر این پروژه فرهنگی بوده است. و بدین گونه تقویم ایرانیان از آن پس «تقویم جلالی» نام گرفت و
زمان نیز بر همین اساس گذشت تا این که در روز شنبه 11 فروردین 1304 با تصویب قانون اساسی در مجلس شورای ملی، تاریخ و ماه‌های رسمی ایران و آغاز نوروز نیز به تصویب رسید و هم‌چنان پابرجاست. داستان تقویم جلالی الگوی مناسبی از همکاری دولت‌ها و دانشمندان است و ما که از آن بهره می‌بریم، به چنین پیشینه‌ای می‌بالیم و به همه کسانی که به غنا و پویایی فرهنگ ایران در هر جایگاه و پایگاهی خدمت کرده‌اند، مدیونیم. ادای دین این است که حاصل زحمات آنان را به نسل‌های جدید منتقل کنیم تا با چهره‌های تاثیر‌گذار و مفاخر ملی و علمی خود آشنا شوند و به ایرانی بودن افتخار کنند و بر این افتخارات بیفرایند.